Historia po polsku

 

 

Olecka Kolej Wąskotorowa – Treuburger Kleinbahn

W kierunku południowo- zacodnim odchodziła z Olecka linia do Świętajna, a północno- wschodnim do Garbasa. Łączna długość odcinków wynosiła 43,2 km, z układem stacji wąskotorowej Olecko- 44 km.
W 1938 roku linią przewieziono 36. 989 pasażerów i 18.469 t przesyłek towarowych. Były to przewozy nie odbiegające od innych linii wąskotorowych. Oletzkoer Kleinbahn jak się w tamtym czasie nazywała, była spółką akcyjną w której zarząd miasta Olecka miał 1/5 udziałów. W czasach świetności kolejka przewoziła znaczne ilości pasażerów i tak, w 1940 r – 61.177 osób i 22.730 t innych ładunków, w 1942 r – 130.404 osoby i 26.574 t towarów. Dane te są podane w połączeniu z odcinkiem do Świętajna.Schemat Oleckiej Kolejki Wąskotorowej (Oletzkoer Kleinbahn)

Tabor zbudowany był na tor o szerokości 1.000 mm, najszerszy ze stosowanych na pruskich liniach wąskotorowych (tak samo zbudowano Ełcką Kolejkę Wąskotorową, która została przerobiona na tor 750 mm już po II Wojnie Światowej), dający maksymalny komfort podróżowania linią wąskotorową.

W 1938 roku pracowało na oleckiej kolejce 5 lokomotyw parowych, 8 wagonów osobowych, 2 pocztowo- bagażowe i 36 towarowych. Linię obsługiwało 28 pracowników, przynajmniej połowa z nich nosiła mazurskie nazwiska.

Zawiadowca	Horst Goerke	ur. 1.X.1884 r.	zam. Ludendorffring, przy dworcu
Dyżurny ruchu	Karl Ganz		zam. Karl- Freyburger- Str. (Słowackiego)
Dyżurny ruchu	… Koslowski		Wilhelm- Gustloff- Str. (Konopnickiej)

W skansenie lokomotyw parowych Pomorskich Kolei Wąskotorowych w Gryficach znajduje się niemal identyczny tendrzak firmy Arnolg Jung o numerze 2291 z 1915 roku. Tendrzaki te miały moc 100 KM, silnik bliźniaczy o średnicy 300 mm i skoku tłoka 400 mm. Na blachownicowej ostoi umieszczony był kocioł na nadciśnienie 12 atm, o powierzchni rusztu 0,75 m kw., w skrzyni za budką maszynisty mieściła się 1 tona węgla. Średnica koła napędowego wynosiła 825 mm, tocznego 580 mm.

Skrzynie wodne mieściły łącznie 2,4 t wody. Ciężar służbowy parowozu wynosił 22 t, maksymalna dopuszczalna prędkość wynosiła 40 km/h. Długość parowozu – 7 m, wysokość – 3,44 m, szerokość – 2,20 m, rozstaw osi napędu – 1 m.
Linię obsługiwały dwuosiowe wagony osobowe klasy 2 i 3. Były to typowe dla pruskich linii wąskotorowych wagony, produkowane m.in. przez firmę Waggon- Fabrik Steinfurt GmbH Königsberg. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że tak jak parowozy, również i wagony sprowadzano z Królewca.

Wagony te miały ostojnice stalowe blachownicowe, do których mocowany był drewniany szkielet pudła, poszyty blachą. Dach pudła wypukły, blaszany, z charakterystycznymi wywietrznikami. Wejście z pomostu po obu stronach wagonu, z drzwiami w szczytach.
Wewnątrz wagonu dwa przedziały z ławkami prostopadłymi do kierunku jazdy. Wagony były ogrzewane parowo przez lokomotywą.

Jako wagony pocztowo- bagażowe wykorzystywano przebudowane wagony towarowe- kryte. Przebudowa polegała na zamontowaniu w ścianie bocznej tródzielnego okna ramowego, ramy zewnętrzne opuszczane były w dół, jak w oknach wagonu osobowego. Okna wagonu osobowego były większe, szersza natomiast była rama nieopuszczalna- środkowa. Drewniane pudło wagonu pocztowo- bagażowego poszyte było blachą, wagon wewnątrz wyposażony był w instalację grzewczą i oświetleniową indywidualną. Wrota boczne na suwnicy zamienione zostały na drzwi dwuskrzydłowe, poszyte blachą, z niewielkim daszkiem nad nimi i pomostem wzdłuż dolnej krawędzi pudła (jak w wagonach osobowych- boczniakach).
Wagony towarowe: węglarki, platformy i wagony kryte, były typowymi konstrukcjami dwuosiowymi, z blachownicową ostojnicą i drewnianym pudłem wagonu.

 

Garbas – Olecko wąskotorowa

Stacja końcowa TKB odcinka Olecko-Garbas znajdowała się w miejscowości Garbas Wysoki, położonej nad jeziorem Mieruńskim Wielkim, przy wschodnim krańcu zabudowań.
Były niegdyś plany przedłużenia linii do położonego przy granicy następnego majątku Bitkowo.
Szlak zbudowano wzdłuż drogi kołowej Garbas-Mieruniszki, biegnącej z kierunku zachodniego na południowy-wschód, linia szła wzdłuż jej północnej krawędzi.Przy Mieruniszkach linia obchodziła łukiem jezioro docierając do jeziora Mieruńskiego Małego i Mieruniszek Małych. Idąc dalej w kierunku zachodnim docierała do Drozdowa i zmieniała kierunek na południowy.
Po osiągnięciu Białej Oleckiej (Kamiennej), zmienia kierunek idąc łukiem do miejscowości Lenarty. Między Judzikami i Lenartami krzyżowała się jednopoziomowo z drogą kołową do Olecka. Od skrzyżowania szła łukiem na południowy wschód do miejscowości Dąbrowskie, zmieniała kierunek na południowo-zachodni i docierała do miejscowości Sedranki, skąd szła na południe, do północnego brzegu jeziora Oleckiego Wielkiego. Obchodziła północny brzeg jeziora i przez kolonię Olecko, dwukrotnie przecinając drogę kołową Olecko-Suwałki docierała do Olecka. Dochodząc do północnej granicy miasta szła wzdłuż zachodniego brzegu jeziora do stadionu, następnie ulicami miasta na południowy zachód do stacji głównej, usytuowanej na wschód od budynku dworca normalnotorowego. Podobnie jak na innych kolejach wąskotorowych, TKB nie miała trwałej architektury kolejowej na przystankach.
Występujące przy przystankach fundamenty budowli o nieznanym przeznaczeniu wydają się związane z procesem spedycji i ekspedycji towarów przewożonych koleją. Na odcinku Garbas-Olecko nie zachowały się budowle, które znamy ze zdjęć archiwalnych. Na ich podstawie opisać można zespół stacji głównej Olecko Wąskotorowe.

     Wykaz stacji i przystanków linii Garbas – Olecko

Km	Nazwa miejscowości	Nazwa do 1945 r.	Klasyfikacja
0,00	Garbas	Garbassen	stacja końcowa
1,95	Mieruniszki Północ	Mierunsken Nord	stacja
4,00	Mieruniszki Centrum	Mierunsken Mitte	przystanek
4,61	Mieruniszki Południe	Mierunsken Sud	przystanek
6,92	Mieruniszki Folwark	Mierunsken Gut	przystanek
9,38	Drozdowo	Drosdowen	przystanek
11,75	Budki	Buttken	przystanek
13,73	Biała Olecka	Billstein	stacja
15,87	Lenarty	Lehnarten	przystanek
18,53	Dąbrowskie	Dombrowsken	przystanek
20,95	Pieńki	Stobbenort	przystanek
22,89	Sedranki	Seedranken	przystanek
23,65	Dworek Mazurski	Liebchensruh	przystanek
26,53	Olecko Centrum	Treuburg Mitte	przystanek
27,25	Olecko Wąskotorowe	Treuburg Kleinbahnhof	stacja główna

Opis przystanków na trasie Garbas- Olecko cz. I

     Garbas stacja główna
Stacja końcowa TKB odcinka Olecko-Garbas znajdowała się w miejscowości Garbas Wysoki, położonej nad jeziorem Mieruńskim Wielkim, przy wschodnim krańcu zabudowań. Były niegdyś plany przedłużenia linii do położonego przy granicy następnego majątku Bitkowo. Szlak zbudowano wzdłuż drogi kołowej Garbas-Mieruniszki, biegnącej z kierunku zachodniego na południowy-wschód, linia szła wzdłuż jej północnej krawędzi.

Opis przystanków na trasie Garbas- Olecko cz. II

     Drozdowo przystanek
Przystanek usytuowany był przy wschodnim skraju zabudowy wiejskiej. Zachowany został fundament budowli o nieznanym przeznaczeniu. W pobliżu placu przeładunkowego znajduje się dobrze zachowany przepust pod nasypem.

     Budki przystanek
Zachowane w terenie miejsce przystanku z brukowanym polnym kamieniem podjazdem. Nieopodal przy drodze do Monet znajdziemy ruiny wyeksploatowanego a później zburzonego majątku Budki.

     Biała Olecka stacja
Pierwotnie przystanek, w latach II WŚ stacja, usytuowana przy zabudowaniach majątku Billstein. Niegdyś istniała bocznica wąskotorowa do gorzelni w zespole majątku. Obecnie teren wokół majątku jest przebudowany, nastąpiło zatarcie dawnej rampy przy majątku i obszaru stacji. W gromadzie kamieni przy dawnym rozjeździe odnaleźliśmy kilkumetrowy odcinek szyny pochodzący prawdopodobnie z torowiska. Od przystanku, w kierunku wschodnim, zbudowano nasyp wykorzystywany w trakcie budowy linii kolejowej do przewozu żwiru z położonej w lesie dużej kopalni. Nad drogą do Lenart, przerzucono największe na całej linii i jedyne ocalałe stalowe przęsło wiaduktu nad drogą Lenarty – Biała Olecka. Zwiększona długość przęsła wynika z przecięcia się dróg; kolejowej i kołowej pod kątem ostrym.

     Lenarty przystanek
Przystanek usytuowany był w pobliżu skrzyżowania drogi kołowej z linią wąskotorówki. Czytelny w terenie rysunek placu przystanku z brukowanym polnym kamieniem podjazdem.

     Dąbrowskie przystanek
Przystanek usytuowany był w pobliżu skrzyżowania drogi kołowej z linią wąskotorówki. Czytelny w terenie rysunek placu przystanku z brukowanym polnym kamieniem podjazdem.

     Pieńki (Bocianowo) przystanek
W terenie pozostałość placu przystanku przy linii. Obecnie po torowisku poprowadzono drogę.

     Sedranki przystanek
Na północnym skraju miejscowości, przy skrzyżowaniu z drogą lokalną, znajduje się pozostałość placu przystanku. Na południowym skraju miejscowości przy szlaku kolejowym znacznie większy plac składowy, prawdopodobnie sezonowy punkt składowania płodów rolnych.
Tego typu placów można by wyznaczyć na linii szlaku więcej, nie ma ich w wykazie posterunków zawartym w dostępnym rozkładzie jazdy, również nie są oznaczone na mapie z około 1920 roku.

     Dworek Mazurski przystanek
W miejscu tradycyjnego wypoczynku mieszkańców Olecka nad jeziorem Oleckim Wielkim znajdował się przystanek, obecnie camping z obiektem gastronomicznym, usytuowany na szlaku dwukrotnego przejścia linii przez ruchliwą szosę. Niemiecka nazwa przystanku i okolicy- Liebschensruch – pochodzi od nazwy położonego nieopodal (zachowany do dziś w kompleksie Dworku Mazurskiego) ośrodka wypoczynkowego, którego właściciel zwykł był mawiać do swoich gości – Panie Kochanku
Niektóre źródła podają, że istniał przystanek przy stadionie miejskim, lecz nie znajduje to potwierdzenia w dokumentach i relacjach świadków. Drewniana altana na wysokiej podmurówce nie jest rodzajem peronu, ale przynależy do kompleksu sportowego i istniejącego dawniej hipodromu.
Kolejka po przekroczeniu mostu na Ledze i przecięcia drogi Olecko- Gołdap przebijała się, do Olecka, wykopem przez zbocze Sedraneckiej Góry (obecnie w tym miejscu przebiega szosa). Na jego końcu łączyła się z nasypem wiaduktem nad drogą polną prowadząca na Sedranecką górę. Z wiaduktu i z południowego stoku góry roztaczał się piękny widok na jezioro Oleckie Wielkie. Za wiaduktem kolejka ponownie przekraczała szosę Olecko- Gołdap i dalej biegła wysokim brzegiem jeziora.
Kolejka mija kompleks sportowy i przejeżdża pod łukowym wiaduktem,, który powstał już po jej uruchomieniu. Jest to bardzo udane architektonicznie połączenie płyty stadionu głównego i toru hippicznego z kamiennym pomnikiem ofiar I WŚ, wybudowanym w parku miejskim.

     Olecko Centrum przystanek
Przystanek usytuowany był przy przejeździe ulic miejskich, obecnie skrzyżowanie przy wyjeździe do Gołdapi.

     Olecko Wąskotorowe – zespół stacji wąskotorowej
Zespół stacji głównej Olecko Wąskotorowe nie zachował się. Na podstawie map i nielicznych fotografii archiwalnych wiemy, że zespół dworca wąskotorowego usytuowany był równolegle do elewacji tylnej budynku dworcowego normalnotorowego, a zespół parowozowni wąskotorowej równolegle do placu wyładunkowego kolei normalnotorowej.
Na zdjęciu widok na Olecko w prześwicie wiaduktu.
Zespół stacji wąskotorowej Treuburg Hauptkleinbahnhof usytuowany był na placu dworcowym przy dawnej ulicy Ludendorffring, złożony był z budynku dworcowego i 2 peronów stacyjnych dla kierunków: Świętajno i Garbas. Na odcinku brukowanego wjazdu na dworzec PKS można dostrzec szyny z dawnego torowiska kolejki wąskotorowej, to bodaj jedyny namacalny ślad po istnieniu w tym miejscu małej kolei.
Zespół parowozowni wąskotorowej składał się z toru stycznego z linią normalnotorową, układu trzech torów wąskotorowych, z których 2 tworzyły trójkąt do obracania parowozów. Od trójkąta odchodził tor bocznicowy do Stdt. Werke (budynki przy gazowni), tor środkowy był jednocześnie torem linii Olecko- Świętajno. Od toru zachodniego odchodziły trzy tory, dwa z nich dochodziły do kanałów parowozowni, jeden do warsztatu mechanicznego przy parowozowni.
Budynek parowozowni składał się z 3 zróżnicowanych kubaturami brył: hali parowozowni, za którą znajdował się wyższy budynek o nieznanej funkcji

Infrastruktura techniczna cz. I

Na odcinku Garbas-Olecko zachowały się wszystkie żelbetowe wiadukty. Zdemontowano szyny torowiska i niektóre stalowe belki nośne wiaduktów.
Największym wiaduktem OKW jest wiadukt kolejowy nad drogą kołową do Lenart w Białej Oleckiej. Jest to wiadukt z zachowaną stalową belką nośną, opartą na przyczółkach żelbetowych. Długość przęsła stalowego wynosi 17,5 m, wysokość nad drogą 5 m.
Na OKW występują obok siebie dwa typy wiaduktów kolejowych: łukowe i z belką stalową. Wiadukt kolejowy nad drogą kołową do Bialskich Pól wykonany został jako trzyprzęsłowy most łukowy żelbetowy o wysokości 4,8 m. Dzięki zabiegom architektonicznym całość stwarza iluzję bramy. W pseudozworniku łuku umieszczono datę 1910 r., która potwierdza hipotezę o wykonywaniu robót inżynieryjnych jednoczenie na całej trasie od 1910 r., a układaniu torowiska w 1911 r.
Viadukt kolejowy pod Mieruniszkami miał konstrukcję trzysprzęsłową o zewnętrznych przęsłach łukowych żelbetowych i stalowym prostym przęśle środkowym.
Most kolejowy nad strumieniem w Bocianowie-Pieńkach jest konstrukcją pośrednią między mostem a spotykanymi na linii przepustami o dużym świetle. Wykonany jest jako jednoprzęsłowy most łukowy, żelbetowy, z ciekiem wodnym ujętym w koryto betonowe o przekroju zbliżonym do litery V, ma wysokość 4 m.
Nie zachował się most w Sedrankach nad korytem rzeki Legi przy jeziorze OleckimWielkim. Pozostał po nim jedynie ślad fundamentowania pod podpory w postaci ławy z kamienia polnego spojonego betonem.
Wiadukt kolejowy pod Sedranecką Górą, przy drodze do Gołdapi, stanowi konstrukcję żelbetową trzyprzęsłową z nieistniejącą belką stalową. Nasyp kolejki został w tym miejscu zniszczony przez wybudowaną szosę, a w ostatnich latach (98) rozkopano go prowadząc wodociąg do Sedranek..

Infrastruktura techniczna cz. II

Największe realizacje przepustu znajdują się przed Oleckiem. Zbudowano tam dwa przepusty nad głębokimi jarami zbiegającymi do jeziora. Pierwszy ma tunel o długości 18,2 m i wysokości 1,85 m. Konstruktor przewidywał, że ciężar bardzo wysokiego nasypu może spowodować pęknięcie tunelu (tak się też stało) dlatego zbudował go z trzech odcinków. Drugi przepust ma wysokość 1,75 m i długość 19 m.
Wiadukt drogowy przed stadionem został zbudowany w latach 30. i jest konstrukcją typową dla okresu, opartą na innej stylistyce. Również i tutaj nie ma on bezpośredniego związku ze stylem budowania linii.
Wiadukt zbudowany przy pomniku ofiar I WŚ jest częścią pomnika, zbudowaną już po uruchomieniu linii. Nie jest budowlą inżynieryjną, która stworzona została z myślą o linii wąskotorowej, lecz udaną próbą rozwiązania komponującego się z otoczeniem.
Wiadukty drogowe nad linią kolejową w Olecku miały innych konstruktorów niż budowniczy linii wąskotorowej.
Zatarciu uległy przepusty o małej średnicy, zachowały się natomiast przepusty betonowe o dużej średnicy. Zachowany przy dawnym przystanku Mieruniszki Północ przepust wykonany jest taką samą technologią jak mosty kolejowe na trasie. Podobnie wykonany jest przepust w nasypie przy dawnym przystanku w Dąbrowskich.

---

Świętajno – Olecko wąskotorowa